ชนิดของเมล็ด

ชนิดของเมล็ดสามารถจำแนกโดยใช้จำนวนใบเลี้ยงของเอมบริโอภายในเมล็ดเป็นเกณฑ์ได้ 2 ชนิด ดังนี้

 1) เมล็ดพืชใบเลี้ยงคู่ เป็นเมล็ดพืชที่เอ็มบริโอที่อยู่ภายในเมล็ด มีจำนวนใบเลี้ยง 2 ใบ แบ่งเป็น 2 ชนิด โดยใช้เอนโดสเปิร์มเป็นเกณฑ์คือ

- เมล็ดพืชใบเลี้ยงคู่ที่ไม่มีเอ็นโดสเปิร์ม (exalbuminous seed)  เป็นเมล็ดที่เปลือกเมล็ดทั้งสองชั้นรวมกันไม่สามารถแยกเป็นสองชั้นได้  ด้านหนึ่งของเปลือกเมล็ดเว้าเข้า มีรอยแผลเป็นเล็กๆ ติดอยู่รอยนี้เป็นบริเวณที่เกิดจากก้านของออวุล (funiculus)  ซึ่งเชื่อมต่อระหว่างรังไข่กับออวุล ที่หลุดออกไป เรียกรอยนี้ว่า ขั้วเมล็ด (hilum) ใกล้ๆ กับขั้วเมล็ดมีรูเล็ก ๆ ที่เรียกว่า ไมโครไพล์ (micropyle) ซึ่งรูไมโครไพล์นี้เป็นทางให้น้ำผ่านเข้าไปภายในเมล็ด  และเป็นช่องให้รากแรกเกิด (radicle) งอกออกมาจากเมล็ดและเจริญเป็นรากของพืชต่อไป ด้านตรงข้ามกับด้านนี้มีขั้วเมล็ด (hilum) อยู่จะมีลักษณะเป็นสันซึ่งเกิดจากก้านออวุล (funiculus)  ทาบไปตามออวุลก่อนที่ออวุลจะเจริญเป็นเมล็ดเรียกสันนี้ว่า สันขั้ว (raphe)  เมื่อลอกเปลือกเมล็ดออกจะพบใบเลี้ยงขนาดใหญ่สองใบประกบยอดแรกเกิด (pumule)  ไว้ใต้ตำแหน่งใบเลี้ยงพบต้นอ่อนใต้ใบเลี้ยง (hypotyl) และรากแรกเกิด (radiele) แต่ไม่พบเอ็นโดสเปิร์ม (endosperm) เมล็ดพืชชนิดนี้ได้แก่ เมล็ดถั่วชนิดต่างๆ มะม่วง ทานตะวัน เป็นต้น  

- เมล็ดของพืชใบเลี้ยงคู่ที่มีเอ็นโดสเปิร์ม (albuminous  seed) เป็นเมล็ดที่เปลือกเมล็ด แยกเป็นเปลือกเมล็ดชั้นนอก (testa)  และเปลือกเมล็ดชั้นใน (tegment) ได้ชัดเจน ด้านหนึ่งของเมล็ดมีสันเมล็ด (raphe) ตลอดแนว ที่ปลายสันเมล็ด (raphe)  ด้านล่างของเมล็ดมีลักษณะเป็นเนื้อเยื่อ ฟ่าม ๆ อวบและแข็ง เรียก  (caruncle)  ปิดอยู่  มีหน้าที่อุ้มน้ำเพื่อช่วยให้เมล็ดงอกได้ด้านนี้จะพบขั้วเมล็ด (hilum) และรูไมโครไพล์ (micropyle) เมื่อลอกเปลือกทั้งสองชั้นออกจะพบเอนโดสเปิร์ม มีลักษณะหนาใหญ่สีขาว มีสองซีกประกบกันอยู่ภายในมีใบเลี้ยงอยู่  2 ใบ มีลักษณะแบนและบางมาก เอมบริโอส่วนที่เหลือจะมีลักษณะเป็นก้อนรูปไข่ โดยเหนือตำแหน่งใบเลี้ยงเป็นส่วนของยอดแรกเกิด (plumule) และต้นเหนือใบเลี้ยง (epicotyl) อยู่ ส่วนตำแหน่งที่อยู่ใต้ใบเลี้ยง คือต้นใต้ใบเลี้ยง (hypocotyl) และ  รากแรกเกิด (radicle) ตัวอย่างเมล็ดชนิดนี้ ได้แก่ เมล็ดละหุ่ง มะค่าแต้ เป็นต้น

2) เมล็ดพืชใบเลี้ยงเดี่ยว เมล็ดพืชใบเลี้ยงเดี่ยวส่วนใหญ่ เปลือกเมล็ดจะติดอยู่แน่นกับเปลือกของผลได้แก่ เมล็ดข้าวโพด   ข้าวชนิดต่างๆ เป็นต้น แต่บางชนิดเปลือกเมล็ดแยกจากเปลือกของผล ได้แก่ มะพร้าว ตาล

         ภายในจะมีเอ็มบริโอซึ่งมีใบเลี้ยงเดี่ยว ใบเลี้ยงมีลักษณะเป็นแผ่นเรียก (scutellum) รอบใบเลี้ยงมีเอนโดสเปิร์ม โดยส่วนเอนโดสเปิร์มที่ติดกับเปลือกเมล็ดมีสีเหลืองแก่เป็นที่สะสมแป้งและน้ำมัน โดยมีโปรตีนที่อยู่ในรูปของผลแอลิวโรน (aleurone  grain) แทรกอยู่เรียกเอ็นโดสเปิร์มชั้นนี้ว่า ฮอนนี เอนโดสเปิร์ม (horny endosperm) เอนโดสเปิร์มส่วนที่อยู่ถัดเข้ามาภายในมีสีอ่อนกว่า มีแป้งสะสมอยู่เป็นส่วนใหญ่ เรียกชั้นนี้ว่าสตาร์ชี เอนโดสเปิร์ม (starchy endosperm) ส่วนของเอ็มบริโอนอกจากจะประกอบด้วยใบเลี้ยงเดี่ยวแล้วยังพบยอดแรกเกิด (plumule) ต้นเหนือใบเลี้ยง (epicotyl) ต้นใต้ใบเลี้ยง (hypocotyl) รากแรกเกิด (radicle)  และพบเยื่อหุ้มยอดแรกเกิดเรียกว่า เนื้อเยื่อยอดแรกเกิด (coleoptile) รวมทั้งเนื้อเยื่อหุ้มรากแรกเกิด (coleorhiza) อีกด้วย